íà ãîëîâíó ñòîð³íêó íåçàëåæíèé êóëüòóðîëîã³÷íèé ÷àñîïèñ <¯>

   www.ji-magazine.lviv.ua
 

Ñåðã³é Òàðàäàéêî

Ïåðåâåðòàþ÷è íàâïàêè

ͳÿê íå çðîçóì³þ, Ñîêðàòå, ÿê òè

ùîðàçó ñòàâèø ðîçìîâó ç í³ã íà ãîëîâó.

Ïëàòîí. Ãîðã³é (511, à)

 

Õî÷à öå ð³äê³ñíå ÿâèùå é âèíèêຠäóæå äàâíî, á³ëÿ äâîõ ç ïîëîâèíîþ òèñÿ÷ ðîê³â òîìó, – âîíî é ïîíèí³ ùå çàëèøàºòüñÿ íåçâè÷àéíèì ³ çàãàäêîâèì. Àäæå ìîâà ïðî ô³ëîñîô³þ. Âèâ÷àþ÷è ¿¿, ïðèì³ðîì, ÿê ó÷áîâó äèñöèïë³íó, ìîæíà ñïåðøó ïðîñòî ââàæàòè, ùî öå îäèí ³ç áàãàòüîõ ³íøèõ ïðåäìåò³â ³ íàâðÿä ÷è òóò ïîñòàíå ùîñü îñîáëèâå. Òà âàðòî ëèøå ïðèäèâèòèñü, ³ ð³çíèöÿ ñòຠïîì³òíîþ. Õî÷ ÿêó âçÿòè íàóêîâó äèñöèïë³íó, ìè â³äðàçó ïåðåä÷óâàºìî, ïðî ùó ï³äå ðîçìîâà. Ìàòåìàòèêà, ñêàæ³ìî, öå ïðî ÷èñëà ³ ñï³ââ³äíîøåííÿ, á³îëîã³ÿ ïðî æèâå. Çðîçóì³ëî, òàê³ óÿâëåííÿ âèäàþòüñÿ äóæå ïðîñòèìè, ïðîòå ñàìå íà ö³é îñíîâ³ é ïîáóäîâàíå íàøå ìèñëåííÿ. Çîâñ³ì ³íøà ð³÷ – ô³ëîñîô³ÿ, áî ïèòàííÿ: ïðî ùó âîíà, íå ìîæå íå ñïàíòåëè÷èòè. Âïðîäîâæ ¿¿ ³ñíóâàííÿ òóò ³øëîñÿ ïðî ùî çàâãîäíî: ïðî ñóòí³ñòü ³ ïðî áóòòÿ, ïðî ìîâó ³ ïðî ñâ³äîì³ñòü, ³ ñêëàäàëîñÿ òàêå âðàæåííÿ, í³áè ñïðàâà íå â îñîáëèâîìó ïðåäìåò³, à â ÿêîìóñü ³íøîìó áà÷åíí³.

Äî ðå÷³, öÿ íåâèçíà÷åí³ñòü ó ïðåäìåò³ äîñë³äæåííÿ, ùèðî êàæó÷è, ³ ñòâîðèëà ô³ëîñîô³þ. Ñàìå çâ³äñè ï³øëî ïåðøå ¿¿ ïðîçð³ííÿ. Ùîá îñìèñëèòè ð³çíîìàí³òí³ñòü íàéá³ëüøà ð³çíîìàí³òí³ñòü öå æèòòÿ), ñë³ä óÿâèòè ñîá³ íà÷àëî, ç ÿêîãî ïîõîäèëî á ãåòü óñå. Ñàìå òàê ì³ðêóâàëè ïåðø³ ô³ëîñîôè, íàçèâàþ÷è öå íà÷àëî äàâíüîãðåöüêèì ñëîâîì archē. Á³ëüøå òîãî, â³äïîâ³äíà áóäîâà äóìêè, âëàñíå, é ñòàëà ò³ºþ ðèñîþ, ùî õàðàêòåðíà äëÿ ô³ëîñîô³¿. Íåäàðåìíî Ãàéäå´åð êàæå: «Ô³ëîñîô³ÿ çàïèòóº ïðî archē » 1.

Çà çâè÷íèì óæå ïåðåêëàäîì, öå ñïðàâä³ «íà÷àëî» ÷è «ïåðøîíà÷àëî». Ïðîòå âàðòî çàóâàæèòè, ùî çÿâèëîñÿ òàêå çíà÷åííÿ çàâäÿêè ñàì³é ô³ëîñîô³¿, òîìó òðåáà âðàõóâàòè é ïî÷àòêîâå, òàê áè ìîâèòè, ðîçóì³ííÿ öüîãî archē. Òîáòî ñïðîáóâàòè, – çà ñëîâàìè òîãî æ Ãàéäå´åðà, – «ìèñëåíå ïî-ãðåöüêîìó ìèñëèòè ùå á³ëüø ïî-ãðåöüêîìó»2. Òîä³ ìàºìî íàãîëîñèòè, ùî íàñàìïåðåä archē öå «âëàäà», é â³äïîâ³äíî, òåìà «íà÷àëà» íàáóâຠòóò ñàìå âëàäíîãî â³äò³íêó. Ïåâíà ð³÷, ó êîãîñü ìîæå ìàéíóòè äóìêà, í³áè öå íå äóæå âàæëèâî. Òà çãàäàéìî, ñêàæ³ìî, ͳöøå (ïåðåîñìèñëèâøè âñþ òðàäèö³þ, â³í ïîñ³â íàäçâè÷àéíî ïîì³òíå ì³ñöå â ³ñòî𳿠ô³ëîñîô³¿). Òàê îñü ͳöøå ïðîãîëîøóº, ùî ñàìå «æàäàííÿ âëàäè» (der Wille zur Macht) ³ âèçíà÷ຠñóòí³ñòü æèòòÿ. Òàêèì ÷èíîì, óñâ³äîìëåíî àáî í³, ñàìà ïðèðîäà ô³ëîñîô³¿ â³ä ïî÷àòêó ïåðåäáà÷àëà ìîòèâè âëàäè.

Ïðè÷èíè öüîãî çâÿçêó ìîæíà ðîçêðèòè ëèø ³ñòîðè÷íî. Íå ïîòð³áíî, íàïåâíå, íàãàäóâàòè, ùî çÿâèëàñÿ ô³ëîñîô³ÿ çà íîâîãî, ùå íåáà÷åíîãî äîòè ñïîñîáó æèòòÿ – çà ïîÿâè ãðåöüêîãî ïîë³ñà. Çàçíà÷èòè öå ðàí³øå çäàâàëîñÿ âæå äîñòàòí³ì. Àëå òðåáà íàãîëîñèòè, ùî ô³ëîñîô³ÿ çÿâèëàñÿ íå ïðîñòî çàâäÿêè ïîë³ñó, à â íàéñóòòºâ³øîìó çâÿçêó ç éîãî ïîë³òè÷íèìè çàñàäàìè 3. Ñàìå çâ³äñè äî ãðåöüêîãî ìèñëåííÿ é ïîòðàïèëà òåìà âëàäè. Õî÷à ìîæíà êàçàòè é ³íàêøå: ñàìà âëàäà âïåðøå ïîñòàëà òóò ó ïðîçîðîìó ðîçóì³íí³. Ñïðàâà â òîìó, ùî çäàâíà âîíà ñïðèéìàëàñü ÿê ùîñü îäâ³÷íå òà áåçóìîâíå, ìàéæå ñàêðàëüíå, òîìó ïèòàííÿ ïðî ïîõîäæåííÿ òî¿ âëàäè íå âèíèêàëî. Çîâñ³ì ³íàêøå ñêëàëîñü ó ãðåê³â. ßê â³äîìî, ñâîþ âëàäó òóò îáèðàëè. Íîâèíà, ïðîòå, ïîëÿãàëà íå â òîìó, áî ïîòðåáà çàì³íè ïðàâèòåëÿ òðàïëÿëàñÿ äå çàâãîäíî: â³í ì³ã çàãèíóòè ÷è ïîìåðòè, ì³ã ïåðåðâàòèñÿ éîãî ð³ä. Îòæå, òðåáà áóëî ï³äøóêóâàòè çàì³íó. Òà çàïðîøóâàëè äî âëàäè ëèøå ëþäåé îñîáëèâîãî, âëàñíå, «öàðñüêîãî» ðîäó. Íàâ³òü ó âèïàäêó, êîëè äîâîäèëîñÿ âëàøòîâóâàòè çìàãàííÿ, éîãî ï³äñóìêè ââàæàëèñÿ çà âêàç³âêó âèùî¿ ñèëè. Îäíå ñëîâî, ïðèðîäà âëàäè çäàâàëàñÿ ÷èìîñü òàºìíèì ³ çàãàäêîâèì.

Àæ îñü ó ãðåöüêîìó ïîë³ñ³ ïî÷èíàºòüñÿ äåùî äèâíå. Ðîçãëÿäàþ÷è êàíäèäàò³â, äàâí³ ãðåêè âëàøòîâóþòü îáãîâîðåííÿ (äî ðå÷³, ïîíÿòòÿ logos, ÿêå ìàëî íàäçâè÷àéíî âåëèêå çíà÷åííÿ äëÿ ðîçâèòêó ô³ëîñîô³¿, ï³øëî ñàìå â³ä «ãîâîðèòè»). Çàóâàæèìî, ùî â îáãîâîðåíí³ áåðóòü ó÷àñòü óñ³ â³ëüí³ ìåøêàíö³ ïîë³ñà, áà á³ëüøå: ñâîº ð³øåííÿ òóò óõâàëþþòü ó íå÷óâàíèé òîä³ ñïîñ³á ãîëîñóâàííÿì. Îòæå, ãðåêè ñàì³ âèð³øóþòü, êîìó äîâ³ðèòè âëàäó. Ïðè öüîìó âîíè ö³ëêîì óñâ³äîìëþþòü, ÿêó âàãó ìຠçãàäàíà ïðîöåäóðà. Âëàñíå êàæó÷è, âîíà é ñòàëà äëÿ íèõ îçíàêîþ ñàìîâèçíà÷åííÿ, äàëà çìîãó ïðîòèñòàâèòè ñåáå «âàðâàðàì»: àäæå «ìè» íàñàìïåðåä â³ëüí³, à «âîíè» – ï³äâëàäí³ òèðàíàì.

Àëå ùî òàêå îáãîâîðþâàòè é îáèðàòè? Öå ïîð³âíþâàòè é ì³ðêóâàòè, ïåðåêîíóâàòè é äîâîäèòè. Çðîçóì³ëî, òàêà ä³ÿëüí³ñòü âèìàãàëà çîâñ³ì ³íøîãî ð³âíÿ ìèñëåííÿ, é ñïðè÷èíèëî ö³ çì³íè ñàìå ïèòàííÿ âëàäè. Íåäàðåìíî æ ïðèíöèï archē, äå ùîñü ºäèíå ï³äïîðÿäêîâóº ñîá³ ðåøòó, ñêëàâ îñíîâó ãðåöüêî¿ äóìêè. ³äïîâ³äíî, ³ ñàìà äóìêà ïðèâåðíóëà òåïåð óâàãó òà ïîâàãó, àäæå çäàòí³ñòü îñìèñëþâàòè é äîâîäèòè, ìîæå, âïåðøå ïîñòàëà çàñîáîì óëàøòóâàííÿ ñâîãî æèòòÿ. Ñàìå òóò ³ ç’ÿâèëèñÿ äèâí³ ëþäè, ùî íàçâàëè ñåáå ô³ëîñîôàìè. Çâè÷àéíî, â ³íøèõ êóëüòóðàõ ³ ðàí³øå áóëè ìóäðåö³, àëå òàì ³øëîñÿ, ïî ñóò³, ïðî çáåðåæåííÿ ðîäîâîãî ñïîñîáó ìèñëåííÿ. Çäåá³ëüøîãî öèì îï³êóâàëèñÿ äóæå ë³òí³, øàíîâàí³ ëþäè, ùî â³äõîäèëè â³ä æèòòÿ, áóëè ñàì³òíèêàìè ³ ïðîðîêàìè. Íå òàêèìè ïîñòàëè ãðåöüê³ ô³ëîñîôè. Áî âîíè âæå íå ïðàãíóëè äî çáåðåæåííÿ äàâí³õ óÿâëåíü, à ñàì³ øóêàëè ïî÷àòîê óñüîãî ñóùîãî. Ïðè öüîìó âîíè íå ïðîñòî âèñëîâëþâàëè ïåâíó äóìêó, à ïîñò³éíî äáàëè ïðî òå, ùîá äîâîäèòè ñâî¿ âèñíîâêè. Ñàìå çâ³äñè é ðîçïî÷èíàºòüñÿ ñïðàâæíº ìèñëåííÿ. Äî ðå÷³, òàêå ïðàãíåííÿ äîêàçîâîñò³, âëàñíå, é ñâ³ä÷èëî ïðî ïóáë³÷í³ âèòîêè äóìêè.

Íàãàäàéìî, ùî ïðèëþäíå îáãîâîðåííÿ áóëî ïîòð³áíå äëÿ îáðàííÿ âëàäíèõ îñ³á. Àëå ñïðàâà íàâ³òü íå â íèõ, à â ñàìîìó ëèøå âèáîð³ ÿê òàêîìó. Íà â³äì³íó â³ä àðõà¿êè, êîëè âñå âèçíà÷àëà òðàäèö³ÿ, òåïåð óæå äîâîäèëîñÿ ì³ðêóâàòè é âèð³øóâàòè. Òîæ âèá³ð ÿê óñâ³äîìëåíà ïåðåâàãà ÷îìóñü îäíîìó, ïî ñóò³, ñòàâàâ îçíàêîþ íàñïðàâä³ â³ëüíèõ ëþäåé.

Àëå ùî çàçâè÷àé îáèðàþòü? ßñíà ð³÷, ³äåòüñÿ ïðî êðàùå, ñàìå òóò ³ ïðèõîâàíà òàºìíèöÿ ãðåöüêîãî ìèñëåííÿ. Íåäàðåìíî æ ³äåàëîì öüîãî æèòòÿ ñòàëà ñëàâåòíà kalokagathia (â³ä kalos, «ïðåêðàñíèé» ³ agathos, «äîáðèé»). Õî÷à ìè äóæå ïðèáëèçíî ðîçó쳺ìî, ùî ñàìå ãðåêè íàçèâàëè «ïðåêðàñíèì» ³ «äîáðèì», – öå íå ìຠíàñ íåïîêî¿òè, áî çãàäóâàí³ ïîíÿòòÿ ö³ëêîì îö³íî÷í³. Òîáòî ñïðàâà íå â îêðåìî âçÿòîìó çíà÷åíí³, à íàñàìïåðåä ó â³ä-çíà÷åíí³ ïåâíèõ ëþäåé. ² âïåðøå ïðî öå ñêàçàâ òîé-òàêè ͳöøå.  îäí³é ³ç êëþ÷îâèõ ñâî¿õ êíèæîê, ó «Ãåíåàëî㳿 ìîðàë³», â³í ïîÿñíþº, ùî ñëîâî «äîáðèé» áóëî âïðîâàäæåíå ðîäîâèòèìè òà øëÿõåòíèìè ëþäüìè. Ïðè÷îìó «äîáðèìè» (agathos) âîíè íàçèâàëè ñàìèõ ñåáå. Ðîáèëîñÿ öå äëÿ òîãî, ùîá â³äð³çíèòè ñåáå â³ä ³íøèõ, ïðîñòèõ ëþäåé, ÿê³, çâè÷àéíî, ñòàëè «ïîãàíèìè» (deilos). «Äëÿ ͳöøå ìîâà éøëà íå ïðî òå, àáè çíàòè, ÿêèìè º äîáðî ³ çëî ñàì³ ïî ñîá³, à ïðî òå, êîãî ïîçíà÷àþòü àáî, òî÷í³øå, õòî ãîâîðèòü, ÿêùî ñëîâîì Agathos ëþäè ïîçíà÷àþòü ñàìèõ ñåáå, à ñëîâîì Deilos ³íøèõ ëþäåé»4. Öÿ äóìêà ̳øåëÿ Ôóêî äóæå òî÷íî íàãîëîøóº íà ãîëîâíîìó.

Ñàìå çâ³äñè é âèïëèâàâ îòîé êðèòåð³é, ùî ïîòð³áíî ìàòè äëÿ âèáîðó. Ìè «äîáð³», âîíè «ïîãàí³». Ìè åëë³íè, à âîíè – «âàðâàðè». ² ê³íåöü ê³íöåì óæå çãàäàíå: ìè â³ëüí³, à âîíè ï³äâëàäí³ òèðàíàì. Îòæå, ãðåêè íå ò³ëüêè ïðîòèñòàâëÿëè ñåáå âñ³ì ³íøèì, àëå é ïðàãíóëè äîâåñòè ñâîþ ïåðåâàãó. Âëàñíå, â öüîìó áóëà íàéñóòòºâ³øà ãðåöüêà ðèñà. Íà â³äì³íó â³ä àðõà¿÷íîãî ñóñï³ëüñòâà, äå ëþäèíà ëèøå â³äòâîðþâàëà âæå çâè÷íå, òîìó é íå äóìàëà ùîñü ïîêðàùèòè ÷è ïåðåâåðøèòè, ãðåêè ò³ëüêè òå é ðîáèëè ùî çìàãàëèñÿ. Íà êîíêóðñ³ ïðîìîâö³â àáî â îë³ìï³éñüêîìó çàá³ãó, äå çàâãîäíî, ãîëîâíå – ñòàòè íàéêðàùèì. ² çðîáèòè öå çíîâó æ òàêè ïóáë³÷íî.

Òðåáà âèçíàòè, ùî «íàéêðàù³» (aristoi) áóëè ñóòòþ ãðåöüêîãî ñâ³òó. Çãàäàéìî, ïðèì³ðîì: «Îäèí ìåí³ áåçë³÷, ÿêùî â³í º íàéêðàùèì (aristos) » 5. ßê â³äîìî, öå âèñëîâëþâàííÿ Ãåðàêë³òà çäàâíà çäàâàëîñÿ äîâîë³ «òåìíèì», àëå, ç îãëÿäó íà çàçíà÷åíå, âîíî çðàçó ñòຠïðîçîðèì, àäæå «êðàù³» í³áè âò³ëþâàëè â ñîá³ íàéâèù³ ö³ííîñò³ ãðåê³â. Îñîáëèâî öå â³ä÷óâàëîñÿ – êîëè éøëîñÿ ñàìå ïðî âëàäó. Çàäëÿ ïðèêëàäó ìîæíà âçÿòè êîðîòêó, àëå äóæå ïðèêìåòíó ðåïë³êó ç ïëàòîí³âñüêîãî «Ïðîòàãîðà»: áî «íåãîæå, ùîá ã³ðøèé êåðóâàâ êðàùèìè»6. Òàêèì ÷èíîì, îòå â³ëüíå ïîðÿäêóâàííÿ ç íåîáõ³äí³ñòþ ïðèçâîäèëî äî ñâ³äîìîãî âèáîðó «êðàùèõ». Íåäàðåìíî æ òóò óòâîðèëîñÿ íàäçâè÷àéíî ö³êàâå ÿâèùå, ÿêå ãðåêè òàê ³ íàçâàëè «âëàäà íàéêðàùèõ» (aristokratia).

Ñë³ä çàçíà÷èòè, ùî ñó÷àñíå ðîçóì³ííÿ öüîãî ñëîâà äóæå çì³íèëîñÿ. Êîëè çàðàç ³ çãàäóþòü «àðèñòîêðàò³þ», òî íà äóìêó ñïàäàþòü ÿê³ñü òèòóëè ³ ìàíåðè, ãîðäîâèò³ñòü àáî é ïèõàò³ñòü, àëå íàéïåðøå òåìà ïîõîäæåííÿ ³ ñïàäêîâîñò³. Áî ççîâí³ ñþäè ïîòðàïèòè íå ìîæíà, òóò ïîòð³áíî íàðîäèòèñÿ. Çâ³ñíî, ãðåöüêå ðîçóì³ííÿ áóëî ³íàêøèì; àáè â òîìó ïåðåêîíàòèñü, âàðòî çíîâó çâåðíóòèñÿ äî Ïëàòîíà, äî ä³àëîãó «Ìåíåêñåí».

Îòæå: «Ñàì íàø äåðæàâíèé óñòð³é ³ òîä³ áóâ, ³ çàðàç º àðèñòîêðàò³ÿ (aristokratia): öÿ ôîðìà ïðàâë³ííÿ ìàéæå çàâæäè ïàíóâàëà ó íàñ, ÿê ³ ïîíèí³. Îäí³ íàçèâàþòü ¿¿ «äåìîêðàò³ÿ», äðóã³ ÿêîñü ³ùå, ÿê çàâãîäíî, òà íàñïðàâä³ öå ïðàâë³ííÿ íàéêðàùèõ (aristokratia) çà çãîäîþ íàðîäó. ...Âëàäà â äåðæàâ³ ïåðåâàæíî çíàõîäèòüñÿ â ðóêàõ á³ëüøîñò³, ÿêà íåçì³ííî ïåðåäຠïîñàäè ³ ïîâíîâàæåííÿ òèì, õòî çäàºòüñÿ íàéêðàùèìè (aristois), ïðè÷îìó àí³ ò³ëåñíà ñëàáê³ñòü, àí³ á³äí³ñòü, àí³ ïðîñòå ïîõîäæåííÿ ïðåäê³â íå äàþòü ïðèâîäó êîìóñü â³äìîâèòè, ...³ñíóº ò³ëüêè îäíå ì³ðèëî: âëàäó îòðèìóº é êåðóº òîé, êîãî ââàæàþòü äîáðî÷åñíèì (agathos) àáî ìóäðèì (sophos)»7.

Îäðàçó âïàäຠâ î÷³, ùî «íàéêðàùèìè» º íå ñàì³ ëèøå «äîáðî÷åñí³», àëå é «ìóäð³». Õî÷à, ç îãëÿäó íà âæå ñêàçàíå, òóò íåìຠ÷îìó äèâóâàòèñü. Àäæå ôîðìà öüîãî ïðàâë³ííÿ ñàìå é áóäóºòüñÿ íà ðîçóìíîìó âïîðÿäêóâàíí³ ñâîãî æèòòÿ. Òîä³ ïîÿâà «ëþáîâ³ äî ìóäðîñò³», ô³ëîñîô³¿, íå çäàºòüñÿ âæå íåñïîä³âàíîþ: öå òå ñàìå âïîðÿäêóâàííÿ ò³ëüêè ñòîñîâíî ñâ³òó â ö³ëîìó. Çâ³ñíî, çàñîáàìè, âëàñíå, äóìêè. Ñàìå çâ³äñè ³ çÿâëÿºòüñÿ ïðèíöèï archē, – êîëè äåùî ö³ëêîì îêðåìå, íåíà÷å «âëàäà», ï³äïîðÿäêîâóº ñîá³ âñå ñóùå. Çàóâàæèìî, öå «íà÷àëî» çàáåçïå÷óº ñàìå ðîçóìíó áóäîâó ñâ³òó. Íåäàðåìíî âîíî ñïðèéìàºòüñÿ òóò ÿê logos, îòæå, «ñëîâî», «ïîðÿäîê» àáî é «çàêîí». Îäíàê çãàäàéìî ³ ïëàòîí³âñüêå ðîçóì³ííÿ òîãî íà÷àëà: öå Äîáðî, ÿêàñü ³äåÿ íàéâèùîãî Áëàãà (äàâíüîãðåöüêîþ agathon). ² íå ìîæíà âæå íå â³ä÷óòè, íàñê³ëüêè ò³ñíî ïîâÿçàíå òå íà÷àëî ç óÿâëåííÿìè ïðî «äîáðèõ» (agathos). Àäæå ìîâà éäå ñàìå ïðî ¿õíþ âëàäó, ïðî ¿õíº áà÷åííÿ ñâ³òó.

Ìîæå ñêëàñòèñÿ òàêå âðàæåííÿ, ùî ö³ âèñíîâêè ñòîñóþòüñÿ ëèøå êëàñè÷íîãî ïåð³îäó. Áî, ïðèì³ðîì, ó äîñîêðàòèê³â îòå íà÷àëî áóëî ³íàêøèì: àáî ïðèðîäíîþ ðå÷îâèíîþ, àáî «íåïîä³ëüíèì», àáî ÷èñëîì. Àëå ïîòð³áíî çàóâàæèòè, ùî ìè áà÷èìî öå ñüîãîäí³ ç ³ñòîðè÷íîãî â³ääàëåííÿ, êð³çü ³íàêø³, çíà÷íî ï³çí³ø³ ñïîñîáè ìèñëåííÿ. Íàñàìïåðåä ó ðîçóì³íí³ «ñóáñòàíö³¿», êîëè êîæíå òàêå íà÷àëî âèäàºòüñÿ íàäòî ïðåäìåòíèì. Ó ãðåê³â, ÿê âèãëÿäàº, áóëî ïî-³íøîìó. Ïîçíà÷èâøè öå íà÷àëî ñëîâîì archē, ãðåöüêîþ «âëàäà», – âîíè ìàëè íà óâàç³ íå ñò³ëüêè «ùîñü» (àäæå òî ìîãëî áóòè ùî çàâãîäíî), ñê³ëüêè ïðèíöèï îðãàí³çàö³¿. Òàê ñàìî, ÿê ³ íà âèáîðàõ, îáèðàòè âîíè ìîãëè ùî çàâãîäíî. Ãîëîâíå, ùîá îáðàíåöü áóâ ³ ã³äíèì, ³ ñïðîìîæíèì çä³éñíèòè ñâî¿ ïîâíîâàæåííÿ. Íå òàê óæå é ïðèíöèïîâî áóëî, ùó âçÿòè çà íà÷àëî, ïðèì³ðîì, «âîäó» àáî «÷èñëî». Ãîëîâíå, ùîá îòå íà÷àëî â³äçèâàëîñÿ â óñ³õ ÿâèùàõ ³ ðå÷àõ, áóëî ðîçëèòèì ó âñüîìó ñóùîìó, âïîðÿäêîâóâàëî éîãî, íàäàâàëî éîìó ºäíîñò³.

 


Òà âñå æ ³ñíóâàííÿ ãðåöüêîãî ïîë³ñà (é â³äïîâ³äíî¿ ôîðìè ïðàâë³ííÿ) áóëî äîâîë³ íåòðèâàëèì. ² íàäàë³ ìîòèâè «âëàäè» ïîñòóïîâî íà÷å çãàñàþòü... Àëå í³êîëè íå â³äñòóïàþòü îñòàòî÷íî, áî, ñêàæ³ìî, ç ïîÿâîþ õðèñòèÿíñòâà, òåìà «íà÷àëà» íàáóâຠùå íå÷óâàíîãî çíà÷åííÿ. Ïðè÷îìó ç àòðèáóòàìè «âñåìîãóòíîñò³». ×è, ïðèì³ðîì, êîëè Áåêîí ïðîãîëîøóº: «çíàííÿ öå ñèëà», òóò îäðàçó â³ä÷óâàþòüñÿ ìîòèâè «âëàäè». Ïðîòå, çðåøòîþ, íå âëàäà ñòàëà â³äçíàêîþ ô³ëîñîô³¿. Áî çãàäàéìî: ïðèöèï archē áóâ óÿâëåííÿì (çàçíà÷èìî: ëèø óÿâëåííÿì), ùî ïîâÿçóâàëî âñå â îäíîìó. Òîáòî ì³ã çÿâèòèñÿ é ñóìí³â, à ÷è çäàòíå äåùî óÿâíå ñòàòè ï³ä´ðóíòÿì óñüîãî ñóùîãî? ×è º öå «íà÷àëî» íàñïðàâä³? Òà é ùó òàêå, âëàñíå, «º»?

Ñàìå çâ³äñè ïî÷èíàºòüñÿ, ìîæå, íàéãëèáøà òåìà çàõ³äíî¿ ô³ëîñîô³¿ îíòîëîã³ÿ. Çà çâè÷íèì óæå òëóìà÷åííÿì, ³äåòüñÿ ïðî òàêå ðîçóì³ííÿ ñóùîãî, äå ñóòòºâèì º íàñàìïåðåä ³ñíóâàííÿ, âëàñíå, áóòòÿ. Ââàæàþòü, ùî öå «ï³äðîçä³ë» àáî «÷àñòèíà» ô³ëîñîô³¿, òàê ñàìî, ÿê, íàïðèêëàä, ãíîñåîëîã³ÿ. Íàñïðàâä³ æ îíòîëîã³ÿ íå «ï³äðîçä³ë», à ñàìà ñóòü ºâðîïåéñüêî¿ äóìêè. Íåçì³ííî ìàþ÷è ñïðàâó ç óìîãëÿäíèìè ïîáóäîâàìè, öÿ äóìêà íàäàâàëà ¿ì îñîáëèâî¿ äîñòîâ³ðíîñò³ (íà çðàçîê ÿêèõîñü ö³ëêîì ðåàëüíèõ ïðåäìåò³â). Îêð³ì òîãî, ³ ñàìà ìîâà äáàëà ïðî òå, àáè ïîñò³éíî íàãàäóâàòè ïðî «áóòòÿ»:

This is... Das ist... Îòæå, ñïåðøó, ùå ïåðåä òèì, ÿê ïîñòàòè ÷èìîñü, óñå ìຠñïî÷àòêó «áóòè», ïðîñòî áóòè. Ò³ëüêè òàê ìîæíà â³ä-áóòè-ñÿ é íà-áóòè ïåâíîãî âèãëÿäó. Ïðè öüîìó òðåáà ï³äêðåñëèòè, ùî ñïðèéìàëîñÿ öå «áóòòÿ» çà çðàçêàìè ñâ³òó ïðåäìåòíîñò³. Íà äóìêó Æàêà Äåðèäà, ñàìå «âèçíà÷åííÿ áóòòÿ ÿê íàÿâíîñò³» öå «ìàòðè÷íà ôîðìà» âñ³º¿ çàõ³äíî¿ ìåòàô³çèêè. «Ìîæíà áóëî á ïîêàçàòè, ùî âñ³ íàçâè îñíîâ, ïðèíöèïó àáî öåíòðó çàâæäè âèçíà÷àëè ³íâàð³àíò ÿêî¿ñü íàÿâíîñò³ (eidos, archē, telos, energeia, ousia óòí³ñòü, ³ñíóâàííÿ, ñóáñòàíö³ÿ, ñóáºêò), aletheia, òðàíñöåíäåíòàëüí³ñòü, ñâ³äîì³ñòü, Áîã, ëþäèíà òîùî)»8.

Ïðîòå ñóìí³âè ùîäî òîãî, ÷è ñïðàâä³ âñå öå «íàÿâíå», áóëè, çâ³ñíî, íåáåçï³äñòàâíèìè. ² çðåøòîþ ïðîëóíàëè

ñëîâà Çàðàòóñòðè: «Áóâຠæ òàêå! Öåé ñâÿòèé ñòàðåöü ùå íå ïî÷óâ ó ñâîºìó ë³ñ³, ùî Áîã ïîìåð!»9 ßñíà ð³÷, ³øëîñÿ

íà÷åáòî ïðî ðåë³ã³þ, òà çãîäîì òàêè çáàãíóëè, ùî ñòîñóºòüñÿ öå íàñàìïåðåä ô³ëîñîô³¿. Êð³çü îòó â³äîìó ôîðìóëó

ïîñòàâàëà íå òàêà ãîñòðà, ïðîòå, ìîæëèâî, íàéâàãîì³øà äóìêà ͳöøå. Ìè ââàæàºìî ùîñü «³ñíóþ÷èì» íå òîìó, ùî

âîíî ³ ñïðàâä³ «ïðèñóòíº», à ÷åðåç óñòð³é íàøîãî ìèñëåííÿ. Íàé÷àñò³øå ͳöøå ïîÿñíþº öå íà ïðèêëàä³ äåêàðò³âñüêîãî

ego cogito. Çâè÷àéíî, ìåí³ ä³éñíî âëàñòèâå ìèñëåííÿ, – òîä³ ìóñèòü ³ñíóâàòè ³ òîé, õòî ìèñëèòü. Îòæå, ß. Ïðîòå ùó

òàêå «ÿ» ³ äå âîíî, îòå «ÿ»? Äóæå ïîä³áíî âëàøòîâàíà ñàìà ìîâà: ùîá îñìèñëèòè é îïèñàòè ÿêåñü ÿâèùå, ìè áåðåìî

«ï³äìåò» ³ «ïðèñóäîê», – òàê³ ñîá³ «ãðàìàòè÷í³ ô³êö³¿», êàæå ͳöøå,  ââàæàþ÷è ùîñü óîâíå ö³ëêîì ðåàëüíèì.

Ó âèïàäêó, êîëè éäåòüñÿ ïðî çâè÷àéí³ æèòòºâ³ ðå÷³, öå, íàïåâíå, º ïðèïóñòèìèì àáî é êîðèñíèì. ²íøà ñïðàâà, ô³ëîñîô³ÿ. Áî êîëè çÿñóâàëîñÿ, ùî âñ³ ¿¿ ïîáóäîâè öå íå á³ëüøå, í³æ ïîáóäîâè, – äîâ³ðà äî òîãî äàâíüîãî áà÷åííÿ ñâ³òó, äî «ìåòàô³çèêè», áóëà âòðà÷åíà ðàç ³ íàçàâæäè. Ïîäåéêóâàëè íàâ³òü ïðî «ê³íåöü ô³ëîñîô³¿». Ïîçà ñóìí³âîì, ÿêíàéá³ëüøå öå ñòîñóâàëîñÿ âæå ðîçãëÿíóòîãî «íà÷àëà», áî «ïî÷àòîê óñüîãî ñóùîãî» çäàâàâñÿ òåïåð óìîãëÿäíèì ³ íàäòî øòó÷íèì.

Àëå çàíåïàä îòîãî ïðèíöèïó òîðêíóâñÿ ëèø îíòîëî㳿. Òîìó çàðàç ³ äîðå÷íî çãàäàòè ãðåê³â, ÿê³ âáà÷àëè â archē íå ëèøå áóòòºâó «ïðèñóòí³ñòü», àëå íàñàìïåðåä «âëàäó». Âò³ì, ³ñíóº é äåÿêà ñêëàäí³ñòü. Àäæå ñïðàâä³, â³äêèäàþ÷è òó «ïðèñóòí³ñòü», íå ìîæíà âæå é ñàìó âëàäó ñïðèéìàòè ïîä³áíèì ÷èíîì, óÿâëÿòè ¿¿ â ÿêèõîñü êîíêðåòíèõ îáðàçàõ. Î÷åâèäíî, ñë³ä ïîáà÷èòè äåùî ñï³ëüíå â ¿¿ ð³çíîâèäàõ. ² çäàºòüñÿ öå òàêå ñîá³ ðîç-äâîºííÿ, êîëè òîé, õòî âîëîäàðþº, ïðîòèñòàâëåíèé äî òîãî, õòî ï³äêîðÿºòüñÿ. Íàïåâíå, äëÿ ãðåê³â îòå ðîç-äâîºííÿ áóëî íå ïðîñòî çíàéîìèì, à êëþ÷îâèì. Àäæå çãàäàíà âæå àíòèòåçà ì³æ «åëë³íàìè» ³ «âàðâàðàìè», ì³æ â³ëüíèìè é ï³äíåâ³ëüíèìè áóëà ñóòòþ ãðåöüêî¿ äóìêè òóò óñå ñïðèéìàëè çà ñõåìîþ ñàìå âëàäíîãî ïðîòèñòîÿííÿ. Îñü, ïðèì³ðîì: «Æèâà ³ñòîòà ñêëàäàºòüñÿ íàñàìïåðåä ç äóø³ é ò³ëà, îäíå ç íèõ çà ïðèðîäîþ âëàäíèé ïî÷àòîê, ³íøå – ï³äëåãëèé... Òàê ñàìî é ÷îëîâ³ê ñòîñîâíî æ³íêè: ïåðøèé çà ñâîºþ ïðèðîäîþ ñòî¿òü âèùå, äðóãà íèæ÷å, ³ òîìó â³í ïàíóº, à âîíà ïåðåáóâຠâ ñòàí³ ï³äëåãëîñò³»10. Êð³ì òîãî, òðåáà çàçíà÷èòè, ùî ìîòèâè ïðîòèñòàâëåííÿ é ïàíóâàííÿ íå çàëèøèëèñü ó ìèíóâøèí³, âîíè äîáðå áóëè çàñâîºí³ íà Çàõîä³. Êîëè Ãå´åëü ó «Ôåíîìåíîëî㳿» êàæå ïðî «ïàíà» ³ «ðàáà»11, êîëè ͳöøå ðîçä³ëÿº «ïàíñüêó» ³ «ðàáñüêó» ìîðàëü, – óñå öå ñïàäùèíà ãðåöüêî¿ äóìêè. Á³ëüøå òîãî, çà òàêîþ ñàìîþ ñõåìîþ çáóäîâàíî ³ êëàñè÷íó ìàíåðó ìèñëåííÿ, áî âñ³ êëþ÷îâ³ ïîíÿòòÿ ïîâÿçàí³ òóò ó ïàðè é ïðîòèòàâëåí³ ì³æ ñîáîþ (ñêàæ³ìî, «ñóáºêò»/«îáºêò» àáî «ñóòí³ñòü»/«ÿâèùå»). Ïðè öüîìó çäàºòüñÿ, í³áè ñòîñóíêè ì³æ íèìè ð³âíîïðàâí³. Ïðîòå âàðòî ïðèäèâèòèñü, ÿê îäðàçó ñòຠïîì³òíî, ùî îäíå ç íèõ íåâ³äñòóïíî «ïàíóº» íàä ³íøèì.

Äî ðå÷³, ïðèíöèï archē, êîëè íàéïåðøå íàãîëîøóâàòè íà «âëàä³», – ñàì ñîáîþ âæå çàïåðå÷óº ñâîº «ïðåäìåòíå» ðîçóì³ííÿ. Áî, âáà÷àþ÷è â archē ëèøå «ïðèñóòíº», òðåáà âèçíàòè, ùî éäåòüñÿ ïðî ùîñü «ºäèíå». Âò³ì, ÿêå ìîæå áóòè ºäèíå, êîëè ïîñò³éíî éäåòüñÿ ïðî äâà ð³çí³ òëóìà÷åííÿ: ïî-ïåðøå, ïðî «âëàäó» é, ïî-äðóãå, ïðî «ïðèñóòí³ñòü». À êð³ì òîãî, é ñàìà «âëàäà» ïîñòຠðîç-äâîºíîþ íà «âîëîäàðÿ» ³ «ï³äëåãëîãî». Òîæ ÿêå òóò «ºäèíå»? Ìèìîâîë³ ìîæíà çãàäàòè Äåðèäà, ùî íå ò³ëüêè çàïåðå÷èâ îòó «ïðèñóòí³ñòü», àëå é âèçíà÷èâ ³íøå «íà÷àëî»: ñàìó â³äì³íí³ñòü ÿê òàêó, «ðîçð³çíåííÿ», «ðîçð³çíþâàííÿ», différance. ² ïðèêìåòíî, ùî ðåñóðñè öüîãî «ðîçð³çíåííÿ» ìîæíà ïîáà÷èòè âæå â archē, â³ä ÿêîãî, âëàñíå êàæó÷è, é ïî÷èíàºòüñÿ ô³ëîñîô³ÿ.

Ìè â³äçíà÷èëè, çÿâèëàñü âîíà çà ïîë³ñíîãî ïðàâë³ííÿ, äå ñâ³äîìå ïîðÿäêóâàííÿ, âëàñíå, é âèêëèêàëî ïîòðåáó æèâîãî ìèñëåííÿ. Íåäàðåìíî æ ñàì³ ô³ëîñîôè, «äðóç³ ìóäðîñò³», õî÷ ÿêèìè âîíè çäàâàëèñÿ äèâàêàìè, – çàæèëè òóò ³ùå íåáà÷åíî¿ ïîâàãè. Ùèðî êàæó÷è, âîíè ò³ëüêè òå é ðîáèëè ùî ñïåðå÷àëèñü, àëå ñïðàâà â³ëüíî¿ äóìêè íåîäì³ííî ïðèâåðòàëà äî íèõ óâàãó (ñàìå òóò, ó ãðåöüêîìó ïîë³ñ³, êîëè ìèñëåííÿ äàëî çìîãó âïîðÿäêóâàòè ëþäñüêå æèòòÿ). Íàãàäàéìî: äàâí³ ãðåêè ââàæàëè «ìóäðèõ» ÷è íå ïåðøèìè ì³æ «íàéêðàùèõ». ßñíà ð³÷, ³ ñàì³ ô³ëîñîôè â³ä÷óâàëè öþ âèíÿòêîâ³ñòü. Î÷åâèäíî, âîíè çíàëè ñîá³ ö³íó é, ïîïðè âñ³ ñâî¿ ñóïåðå÷êè, óñâ³äîìëþâàëè ïåâíó ñï³ëüí³ñòü ³ ñïîð³äíåííÿ ì³æ ñîáîþ. Ïðî öå ïîñò³éíî çãàäóº ͳöøå, êîëè ðàç ó ðàç ïîâòîðþº: «ìè, ô³ëîñîôè», «ìè, â³ëüí³ ðîçóìîì»...

² ñïðàâä³, öå áóëî äóæå «ïî-ãðåöüêîìó». Áî ëþäèíà ïî÷óâàëàñÿ òóò íàéïåðøå íå ³íäèâ³äîì, à ÷àñòèíîþ áëèçüêî¿ äî ñåáå ñï³ëüíîòè, ñâîãî ïîë³ñà ÷è íàðîäó. Ïðè öüîìó ñàìà ñï³ëüíîòà âèçíà÷àëàñü ó ïîð³âíÿíí³ ç ÿêîþñü ³íøîþ ñï³ëüíîòîþ. Ò³ æ «åëë³íè» ïðîòè «âàðâàð³â» àáî â³ëüí³ ïðîòè ðàá³â. Îòîæ ô³ëîñîôè, – â³ä÷óâøè ñâîþ ïîä³áí³ñòü, î÷åâèäíî, ìàëè á òàêîæ âèçíà÷àòè ñåáå òàê ñàìî – â àíòèòåç³ äî êîãîñü ³íøîãî. Ñàìå çâ³äñè âèíèêຠäóæå ö³êàâà, õî÷ ³ ð³äêî êîëè äîñë³äæóâàíà ïðîáëåìà. Ñïðàâà â òîìó, ùî, â³äêðèâøè íîâ³ ìîæëèâîñò³, ô³ëîñîôè òàêè ñïðàâä³ ïðîòèñòàâèëè ñåáå «ïðîñòèì», òàê áè ìîâèòè, ëþäÿì. ² òî áóëà íå ïèõàò³ñòü, à íåîáõ³äíà ôîðìà ñàìîâèçíà÷åííÿ. Çãàäàéìî, ùî ô³ëîñîô³ÿ ñòàëà ñïðîáîþ ñàìîñò³éíîãî é äîêàçîâîãî ì³ðêóâàííÿ, íà â³äì³íó â³ä îäâ³÷íîãî äèêòàòó çâè÷íèõ óÿâëåíü. ßñíà ð³÷, íîñ³ÿìè òàêèõ  óÿâëåíü áóëè ñàìå «çâè÷àéí³» ëþäè. Òîæ íå äèâíî, ùî ô³ëîñîôè íàçèâàþòü ¿õ «þðáîþ» àáî «íàòîâïîì», ³ íå äëÿ òîãî, ùîá îáðàçèòè, à íàéïåðøå äëÿ ïðîòèñòàâëåííÿ ñàìèì ñîá³. «Âèõîäèòü, íàòîâï íåñïðîìîæíèé áóòè ô³ëîñîôîì?

ͳ, íåñïðîìîæíèé»12.

Àëå çâ³äñè âèïëèâàëà äóæå âàæëèâà, õî÷à é íå çðàçó ïîì³òíà ðèñà. Ïðîòèñòàâèâøè ñåáå «íàòîâïó», ô³ëîñîôè í³áè ñòâåðäæóâàëè, ùî çäîáóòêè â³ëüíî¿ äóìêè íå ëèøå â³äð³çíÿþòüñÿ â³ä îòèõ çâè÷àéíèõ óÿâëåíü, à ùå é ïðÿìî äî íèõ ïðîòèëåæí³. Âè ö³íóºòå ñâî¿ ðå÷³ é äîâåðøåíå ëþäñüêå ò³ëî? ³ä÷óâàºòå éîãî áëèçüê³ñòü ó êîæí³é àìôîð³ ÷è êîëîí³? Òîä³ ìè â³äêèäàºìî öþ ò³ëåñí³ñòü ³ íàéâèùå ñòàâèìî äóìêó. Âè ñïðèéìàºòå ñâ³ò ÿê íà äèâî ð³çíîìàí³òíèé? À ìè âáà÷àºìî â íüîìó ùîñü ºäèíå!

Ô³ëîñîô³þ íå ìîæíà çðîçóì³òè ëèøå ç îãëÿäó íà âèñíîâêè ³ ïîíÿòòÿ. Íàñïðàâä³, â³ä ñàìîãî ñâîãî ïî÷àòêó, ïðèõîâàíî ÷è â³äâåðòî, – âîíà çàâçÿòî ñïåðå÷àëàñÿ ç³ çâè÷íèì ³ ïîâñÿêäåííèì. Àäæå ãðåöüê³, òà é óñ³ ìàéáóòí³ ô³ëîñîôè íå ëèøå âèñëîâëþâàëè ñâî¿ ïîãëÿäè, àëå é ïðàãíóëè ðîçõèòàòè é çàïåðå÷èòè íèìè çâè÷íå áà÷åííÿ ñâ³òó. Ñïðîñòóâàòè âñå òå, ùî ñïðèéìàëîñü ÿê «î÷åâèäíå». Áî òàêèì âîíî âèäàâàëîñÿ íå òîìó, ùî é íàñïðàâä³ áóëî áåçñóìí³âíèì, à òîìó ùî çàâäÿêè îò³é «çâè÷íîñò³» ùå í³êîìó íå ñïàäàëî íà äóìêó ï³ääàâàòè éîãî ñóìí³âó.

Íåäàðåìíî ñàìà ïîÿâà òàêîãî ñóìí³âó ñòàëà ïðèêìåòîþ ô³ëîñîô³¿. Á³ëüøå òîãî, çãàäàéìî Äåêàðòà, â ÿêîãî ñóìí³â º íå ïðîñòî ïî÷àòêîì äóìêè, àëå é äîêàçîì ³ñíóâàííÿ, òîáòî ÷èìîñü «îíòîëîã³÷íèì» ³ âèçíà÷àëüíèì. Îêðåìî ñë³ä çàóâàæèòè, ùî ìîâà íå ïðî âàãàííÿ ÷è íåð³øó÷³ñòü, à íàâïàêè, ïðî íå÷óâàíèé âèêëèê. Àäæå ñóìí³âó ï³ääàâàëîñÿ ñàìå òå, ùî âèãëÿäàëî áåççàïåðå÷íèì. Îñü, ïðèì³ðîì, ó Êàíòà, äå çÿñóâàëîñÿ, ùî ìè áà÷èìî ðå÷³ ñàìå òàêèìè, ÿêèìè áà÷èìî, à íå òàêèìè, ÿêèìè âîíè º íàñïðàâä³. Ïðè öüîìó îòå «íàñïðàâä³» º âçàãàë³ äóæå ñóìí³âíèì ³ íåâèðàçíèì. Îòîæ óäàðó áóëî çàâäàíî ó íàé÷óòëèâ³øå, ïåâíå, ì³ñöå ó ñàìé â³ä÷óòòÿ «ðåàëüíîñò³» é «î÷åâèäíîñò³». Òîìó Êàíò ³ íàçèâຠñâîº áà÷åííÿ, ïî ñóò³, äóæå ïðîìîâèñòî: «êîïåðíèêàíñüêèé ïåðåâîðîò». Àäæå Êîïåðíèê ÿêðàç ³ ñïðîñòîâóâàâ îòå, çäàâàëîñÿ á, î÷åâèäíå. Âè ââàæàºòå, ùî Ñîíöå îáåðòàºòüñÿ íàâêîëî Çåìë³? Âèãëÿäຠâñå íà÷åáòî ñàìå òàê, àëå ïîâ³ðòå, ïàíîâå, – öå í³ñåí³òíèöÿ...

Íàðîäèâøèñü ó íàáëèæåíí³ äî âëàäè, ô³ëîñîô³ÿ äóæå ãîñòðî â³ä÷óëà âëàäó çâè÷íèõ óÿâëåíü. ² çðîáèëà ñïðîñòóâàííÿ òàêèõ óÿâëåíü îñíîâíîþ ñâîºþ ñïðàâîþ. Çãàäàéìî õî÷ áè çâ³ëüíåííÿ â³ä «³äîë³â», ÿê ó Áåêîíà, ô³ëîñîôñüêó ðîáîòó «ìîëîòîì», ÿê ó ͳöøå, ÷è «äåêîíñòðóêö³þ» Äåðèäà... Ïåâíà ð³÷, ëèøå ñïðîñòîâóâàòè çàìàëî. Òà ñêàçàòè äåùî íîâå ìîæíà âèêëþ÷íî çà óìîâè, ùî ñòàðå áóäå ñïðàâä³ ï³ääàíå ñóìí³âó. Íåäàðåìíî æ ïî÷àòêîì â³ëüíî¿ äóìêè, í³áè íà çãàäêó ïðî ïðîòèñòàâëåííÿ, ç ÿêîãî é ïî÷èíàºòüñÿ ô³ëîñîô³ÿ, ñòຠòàêå ñîá³ «ïåðåâåðòàííÿ». Öå òàê ñàìî â³äáóâàºòüñÿ ³ ïîíèí³. Ïðèì³ðîì, ó Äåðèäà: «ß íàïîëÿãàþ áàãàòî é ïîñò³éíî íà íåîáõ³äíîñò³ ö³º¿ ôàçè ïåðåâåðòàííÿ...»13 Íå òðåáà, çâ³ñíî, ñïðèéìàòè ïîä³áí³ ðå÷³ íàäòî áóêâàëüíî, âáà÷àþ÷è â íèõ ÿê³ñü ïðèéîìè äîñë³äæåííÿ. Íàñïðàâä³ òóò ³äåòüñÿ ïðî ð³øó÷å ïåðåîñìèñëåííÿ òèõ óÿâëåíü, ÿê³ çäàþòüñÿ òàêèìè çâè÷íèìè. Ïîòð³áíå öå ïåðåâåðòàííÿ, ùîá óñâ³äîìèòè â³äíîñí³ñòü îòèõ óÿâëåíü. Îòæå, âàðòî ëèøå äîâ³ðèòèñü òàêèì «³ñòèíàì», ÿê îäðàçó ïðèéäå ëèñèé, ïóçàòèé äÿäüêî (Ñîêðàò!) ³ ïî÷íå ñâîþ íåñê³í÷åííó ðîçìîâó:

Âè ââàæàºòå, ùî òåïåð³øíº íàøå áà÷åííÿ çàñëóãîâóº íà äîâ³ðó? Íàñïðàâä³, ìî¿ ëþá³, âîíî òåæ í³÷îãî íå âàðòå, ³ òðåáà âñå ïî÷èíàòè çíîâó...

 

Çàïîð³ææÿ,

îñ³íü 2010 ð.

 

 

1 Õàéäåããåð Ì. Íèöøå. – ÑÏá.: Âëàäèìèð Äàëü, 2006. – Ò. 1. – Ñ. 389.

2 Ãàéäå´´ åð Ì. Äîðîãîþ äî ìîâè. – Ëüâ³â: ˳òîïèñ, 2007. – Ñ. 118.

3 Äèâ.: Âåðíàí Æ.-Ï. Ïðîèñõîæäåíèå äðåâíåãðå÷åñêîé ìûñëè. – Ì.: Ïðîãðåññ, 1988.

4 Ôóêî Ì. Ñëîâà è âåùè. Àðõåîëîãèÿ ãóìàíèòàðíûõ íàóê. – Ì.: Ïðîãðåññ, 1977. – Ñ. 395.

5 Ôðàãìåíòû ðàííèõ ãðå÷åñêèõ ôèëîñîôîâ. ×àñòü I. – Ì.: Íàóêà, 1989. – Ñ. 245.

6 Ïëàòîí. ijàëîãè. – Ê.: Îñíîâè, 1999. – Ñ. 133.

7 Ïëàòîí. Ñîáðàíèå ñî÷èíåíèé â 4 ò.: Ò. ². – Ì.: Ìûñëü, 1990. – Ñ. 146-147.

8 Äåðèäà Æ. Ïèñüìî òà â³äì³íí³ñòü. – Ê.: Îñíîâè, 2004. – Ñ. 565. Ôðàíöóçüêå présence, ïåâíå, êðàùå ïåðåêëàäàòè íå «íàÿâí³ñòü», à «ïðèñóòí³ñòü», àäæå éäåòüñÿ ïðî òàê³ ðå÷³, ùî íå äàþòüñÿ â ÷óòòºâîìó äîñâ³ä³.

9 ͳöøå Ô. Òàê êàçàâ Çàðàòóñòðà; Æàäàííÿ âëàäè. – Ê.: Îñíîâè, 2003. Ñ. 10.

10 Àð³ñòîòåëü. Ïîë³òèêà. – Ê.: Îñíîâè, 2005. Ñ. 20.

11 Äèâ.: Ãå´åëü ¥.Â.Ô. Ôåíîìåíîëîã³ÿ äóõó. – Ê.: Îñíîâè, 2004. – Ñ. 141- 145.

12 Ïëàòîí. Äåðæàâà. Ê.: Îñíîâè, 2005. – Ñ. 188.

13 Äåðð³äà Æ. Ïîçèö³¿. Ê.: Äóõ ³ ë³òåðà, 1994. – Ñ. 63.