Idea społeczeństwa obywatelskiego w Polsce

Dorota Pronobis

Zmiany jakie zaszły na przestrzeni ostatnich 20 lat w Polsce, kraju wolnym i demokratycznym, sprzyjają rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego – społeczeństwa aktywnego i otwartego na zmiany.

Ślady po dawnym ustroju do dziś tkwią w wielu Polakach w postaci obojętności i bierności wobec tego co ich otacza. - Jednym z naszych priorytetów jest to, aby ludzie stawali się aktywni, szczególnie na poziomie lokalnym, w małych miastach czy wsiach, żeby coraz bardziej byli „kowalami własnego losu”, żeby „byli podmiotami działań, a nie przedmiotami działań innych”, „żeby chciało im się chcieć”, żeby robili to, co uważają, że warto u nich zrobić, a nie liczyli na to, że ktoś zrobi to za nich – tak na portalu ngo.pl objaśnia ideę społeczeństwa obywatelskiego Jacek Michałowski, dyrektor programowy Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.

Choć trzeba przyznać tradycje społeczeństwa zaangażowanego, głównie w walkę o niepodległość, są w Polsce długie. W czasie zaborów prężnie działali członkowie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, Towarzystw Przemysłowych, Śpiewaczych, stawiając sobie za cel ochronę polskości. Powstanie Warszawskie – heroiczny zryw pokolenia Kolumbów pokazało, że Polacy potrafią jednoczyć się we wspólnej sprawie.

Obecnie, w nowych realiach, wspólne działania mają służyć innym celom. W sytuacji ciągłych zmian – politycznych, ekonomicznych, gospodarczych i społecznych opartych na zasadzie „potrzeba i opłacalność”, depopulacji polskiej wsi, zagrożenia unifikacją kulturową regionów, pojawiają się nowe, trudne do sprostania wyzwania.

Teraz trzeba polskie społeczeństwo przekonać, że dzięki wspólnym działaniom osiąganie indywidualnych celów też będzie łatwiejsze. Jest wielu, których tę zasadę już zrozumiało. Do nich należy Wacław Idziak, który na polski grunt przenosi, dobrze funkcjonujące już np. w Szwajcarii, Kanadzie czy USA tzw. wioski tematyczne. Powstają one często w środowiskach popegeerowskich, na słabych ziemiach, gdzie trudno utrzymać się z pracy na roli. Mieszkańcy tych terenów jednak uwierzyli, że może tu być inaczej. Teraz Wioska Hobbitów w Sierakowie Sławieńskim, Ptasia Wioska w Adamkowie czy Wioska Grzybowa w Krzywogońcu tętnią życiem. Okazało się, że dzięki zbiorowemu działaniu można zmienić charakter wsi. Można nie tylko ciekawiej tutaj spędzać czas, ale również zarabiać na tworzeniu atrakcji turystycznych.

Społeczeństwo obywatelskie działaniem lokalnych władz nie interesuje się tylko przy okazji wyborów samorządowych. Fundacja im. Stefana Batorego, organizacja pozarządowa działającą na rzecz rozwoju demokracji i społeczeństwa obywatelskiego - społeczeństwa ludzi świadomych swoich praw i obowiązków, uznająca za priorytet przejrzystość w życiu publicznym, zainicjowała akcję „Masz głos, masz wybór”. Organizacja debat z udziałem społeczeństwa i lokalnych władz sprzyja komunikacji między nimi. Stanowi okazję do przedstawienia kompetencji samorządu lokalnego oraz pokazania, że obywatele mogą wpływać na podejmowane przez urzędników decyzje. Zainteresowanie mieszkańców mobilizuje samorządowców do działania i realizacji wyborczych obietnic. Pracownicy administracji samorządowej zyskują także świadomość, że ich decyzje są społecznie nadzorowane i nie zawsze akceptowane. Do czwartej edycji akcji „Masz głos, masz wybór” zgłosiło się 229 organizacji ze 188 gmin z całej Polski.

Aby zwiększyć i wyzwolić potencjał tkwiący w ludziach, należy wykształcić aktywnych i społecznie doświadczonych działaczy publicznych, którzy będą inspirować, integrować i budować nowe elity lokalne. Taki jest główny cel założonej w 1994 roku z inicjatywy profesora Uniwersytetu Oksfordzkiego Zbigniewa Pełczyńskiego Szkoły Liderów. W połowie sierpnia rozpocznie się rekrutacja do XVII edycji Szkoły Liderów Społeczeństwa Obywatelskiego. Chętnych do udziału w intensywnym 10–dniowym szkoleniu dla liderów organizacji pozarządowych, samorządów, partii politycznych i inicjatyw obywatelskich brakować nie będzie. Warunkami podstawowymi, które będą musieli spełnić kandydaci, aby móc doskonalić swoje umiejętności liderskie pod okiem najlepszych specjalistów od m.in. kształtowania wizerunku czy wystąpień publicznych, to chęć i gotowość do wprowadzania zmian w swoim otoczeniu.

Dla Unii Europejskiej idea społeczeństwa obywatelskiego jest niezwykle ważna. Jej znaczenie podkreślają zarówno władze Wspólnoty, jak i państwa członkowskie. Jak czytamy na stronie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (http://www.mpips.gov.pl/index.php?gid=640), rozumiana jest jako przejaw oddolnej aktywności niezależnych obywateli, którzy działają na rzecz optymalnego uformowania życia społecznego i zrównoważonego rozwoju UE. Na bazie Traktatu Rzymskiego powstał Komitet Ekonomiczno-Społeczny (the Economic and Social Committee, ESC), który stanowi płaszczyznę porozumienia między organami politycznymi Unii a organizacjami pozarządowymi i zawodowymi. Unia wspiera finansowo w ramach różnych projektów wiele działań podejmowanych przez NGO’sy (Non-Government Organization).

Dorota Pronobis, dziennikarka, uczestnik Studium Dziennikarstwa Europejskiego Natolin w Warszawie